Column Martijn Verhagen in het kader van de themamaand Zorgvastgoed van Vastgoedjournaal.nl

'Moeten we nadenken over zorg huisvesting die pandemieproof is?'

Corona en de komst van de 1,5 meter samenleving zijn niet alleen van invloed op onze manier van werken, van uitgaan, ons theater- en museumbezoek, en de manier waarop we fysiek met elkaar omgaan. Maar zouden ook wel eens een gamechanger kunnen zijn op architectonisch gebied. Van dat laatste is architect Martijn Verhagen van HD Architecten overtuigd. “Met name op het terrein van senioren- en zorghuisvesting zal corona zijn sporen nalaten”, zo stelt hij in een prikkelend gesprek met Vastgoedjournaal.

 
Dat belooft wat, want de bewustwording is er nog nauwelijks. Iedereen in de zorg is nog maar nauwelijks hersteld van de eerste golf en bereidt zich inmiddels voor op de tweede. Vandaar ook dit gesprek, want als architect van met name huisvesting voor senioren, al dan niet in combinatie met zorg, realiseert Verhagen zich als geen ander hoe groot de invloed van architectuur is op ons sociale en psychosociale leven. En op ons gevoel van welbevinden. Moet niet juist nu worden nagedacht over huisvestingsoplossingen die pandemieproof zijn? Want met Covid-19 zijn we nog niet klaar en het zal waarschijnlijk ook niet de laatste pandemie zijn die ons treft.
 

“Wat wij willen is een structurele bijdrage leveren en onze ideeën over mogelijke ontwerpoplossingen spiegelen met mensen uit de zorgvastgoedwereld.”

 

Het begin: de lockdown
De zorgwereld en architectuur hebben van oudsher een nauwe relatie. Pesthuizen, lazaretto’s en leprozenhuizen zijn typische voorbeelden van dit soort epidemiearchitectuur. Waarom werden vroeger degenen met een besmettelijke ziekte, of maar het geringste vermoeden ervan, in quarantaine gezet? En worden nu, met de corona, juist de zogenaamd meest kwetsbare groepen geïsoleerd? Met die vraag worstelde Verhagen in het begin van de eerste lockdown, toen de Nederlandse verpleeg- en verzorgingshuizen ‘op slot gingen’ en de meest kwetsbare groepen tegen de oprukkende pandemie in bescherming werden genomen.

Een omgekeerde wereld, zo dacht hij, die enorme sociale en psychologische gevolgen zal hebben. Want als architect van met name seniorenhuisvesting al dan niet in combinatie met zorgverlening, realiseerde hij zich meteen wat de gevolgen waren voor kwetsbare groepen zoals ouderen met dementie. Verhagen: “Mensen met deze ziekte begrijpen de veranderende situatie niet en hebben juist behoefte aan contact en aanraking”. Behalve op medemenselijk vlak, raakten de maatregelen hem dus ook vakmatig. Omdat ze direct duidelijk maakten hoe groot de invloed was van de architectuur van verpleeghuizen op de pandemie en de daarop volgende maatregelen.

Verhagen: “Met Wet Zorg en Dwang worden de mensen met dementie goed beschermd. Deze wet omschrijft dat vrijheidsbeperking, het fysiek opgesloten zijn, in principe bij niemand mag worden toegepast. Maar een uitbraak van corona in een woonzorg gebouw leidde er juist meteen toe dat een hele locatie toch in isolatie moest. Ik vroeg me daarom af: kunnen we in het ontwerp van zo’n zorggebouw hier rekening mee houden, zodat dit niet direct nodig is?”

Toekomstbestendig wonen en werken
Omdat Verhagen als architect gewend is om ruimtelijke oplossingen te bedenken, ging hij zich dus afvragen of architectuur ondersteunend kan zijn om in de toekomst beter gewapend te kunnen zijn tegen een pandemie. En welke ruimtelijke oplossingen er mogelijk zijn om de gevolgen van een pandemische situatie zoveel mogelijk te beperken. Structurele oplossingen, dus. Want ad hoc ontstonden er tijdens de eerste lockdown noodzakelijke, maar geïmproviseerde initiatieven. Van babbelboxen en knuffelschermen, tot hoogwerkers om ‘raambezoek’ met een familielid op driehoog mogelijk te maken.

Verhagen: “Ik vond dat hartverwarmend om te zien, maar helaas zijn dit geen toekomstbestendige oplossingen voor een gebouw en zijn bewoners. Wij hebben onszelf de vraag gesteld hoe ontmoeting kan plaatsvinden, hoe een veilige werkplek kan worden geboden aan zorgmedewerkers en wat er preventief gedaan kan worden. Wat wij willen is een structurele bijdrage leveren en onze ideeën over mogelijke ontwerpoplossingen spiegelen en realiseren met mensen uit de zorgvastgoedwereld. Is dat iets eenvoudigs als een vast fonteintje bij de ingang om je handen te wassen ter vervanging van de desinfectiezuilen? Of vraagt het juist om grotere oplossingen? Zoals het inpassen van ruimten voor ontmoetingen, ingerichte bezoekerskamers en flexibel ontworpen plattegronden, waarmee een gebouw bij een quarantaine situatie eenvoudig is op te delen, zonder verlies van woon- en leefkwaliteit. We zullen samen moeten nadenken over hoe je, kostentechnisch aanvaardbaar, om kunt gaan met een bestaand of nieuw gebouwontwerp waarmee geanticipeerd kan worden op een pandemie zoals de huidige.”

‘Achter glas’

Architect in tijden van Corona… een hulde aan de zorg

Het zijn ervaringen die iedereen nu heeft. Social Distancing is inmiddels wat ons allemaal is geadviseerd. Mensen die niet in vitale beroepen werken wordt gevraagd om zoveel mogelijk thuis te blijven en thuis te werken. In tijden van deze zelfisolatie ontstaat een nieuwe belevingswereld, die van achter glas.

Gelukkig is in mijn directe persoonlijke omgeving iedereen gezond. Ook geen naasten die woonachtig zijn in een verpleeghuis of beschermde woonomgeving. Momenteel wel volledig werkend vanuit huis; mijn werkzaamheden als architect laten dit gelukkig ook goed toe. Flexibel werken vanuit huis of op kantoor was al ingepast, echter is dit halverwege maart direct opgeschaald. Even wennen aan de nieuwe vaste werkomgeving, het inrichten van een passende werkplek, het nieuwe werkritme en het inpassen van het gezinsleven en de thuisscholing. Maar ik heb mijn draai gevonden en kan op m’n thuiswerkplek goed productief zijn in het uittekenen en uitdenken van ontwerpvraagstukken, zoals woonzorgprojecten. Ik zit thuis binnen ‘achter glas’, maar heb de vrijheid om toch even naar buiten te gaan. Even wandelen, even een frisse neus halen. Overleggen met collega’s gaat via beeldbellen, maar natuurlijk is er wel het gemis aan direct persoonlijk contact. Zowel met opdrachtgevers, toekomstige gebruikers als met collega’s. Even het gesprekje bij de koffieautomaat, spontaan sparren met (architect)-collega of een observatiebezoek bij een zorginstelling. Dat zit er niet in.

Maar dit staat in schril contrast met wat er momenteel in de zorg gaande is. In de frontlinie van de strijd tegen het virus en de gevolgen voor onze kwetsbare ouderen, maar ook bij de medewerkers en de vrijwilligers in de zorg. Als architect kijk ik als het ware vanaf de zijlijn toe, maar ik ben erg betrokken bij de zorgbranche. Ik vind het belangrijk om vanuit mijn vak een bijdrage te leveren aan de maatschappij door goede zorggebouwen te ontwerpen. Als architect ben ik mede daarom juist actief binnen de zorg en verschillende woonvormen voor senioren.

"Door het ontbreken van sociale contacten tijdens deze Coronacrisis staat een gunstige leefomgeving voor bewoners én medewerkers zwaar onder druk."

Met aandacht geef ik vorm aan optimale woon- en leefomgevingen voor mensen in een verpleegomgeving, veelal specifiek voor mensen met dementie. Door het ontbreken van sociale contacten tijdens deze Coronacrisis staat een gunstige leefomgeving voor bewoners én medewerkers zwaar onder druk. In het bijzonder voor mensen met dementie. Juist deze kwetsbare groep is afhankelijk van sociale contacten. De afwezigheid van bezoek is voor mensen met dementie extra verwarrend. Het is in deze moeilijke tijd een extra uitdaging om het brein van deze medemensen de juiste prikkels te geven. Dit om overprikkeling of juist onderprikkeling van het emotionele onderbrein, en daarmee angst, onrust en het hieruit volgende ongewenst gedrag te voorkomen. Hartverwarmend zijn de initiatieven die ontstaan om het noodzakelijke contact toch te laten plaatsvinden. Maar dan helaas wel altijd van achter een veilige glazen scheiding, dus zonder fysiek contact.

Hoe mooi was het bericht dat in het RevalidatieHotel Intermezzo-Zuid van Laurens Rotterdam kamers beschikbaar werden gesteld om bij andere locaties volledige capaciteit te creëren voor Covid-19 patiënten. Omdat ik het ontwerp voor het RevalidatieHotel heb mogen verzorgen ging ik bij dit bericht gelijk op zoek naar het gebouw. Het kleine steentje dat je wilt bijdragen door jouw ontwerp. Maar ik voelde alleen verslagenheid. Door de enorme druk waar de IC- en zorgprofessionals momenteel mee te maken hebben en hun toewijding om Coronapatiënten te verplegen.

 

"Ik breng een hulde aan de zorg."

 

Ik breng een hulde aan de zorg. En kan alleen maar diep respect voelen voor alle mensen die op de IC werken en alle andere mensen in de zorg. Ik houd anderhalve meter afstand en blijf én werk daarom thuis, achter (beeldscherm) glas.

Martijn Verhagen | HD architecten

 

Wij zijn HD architecten. Wij ontwerpen voor de gebruikers. Voor jullie. Met jullie!
 
We creëren met elkaar inspirerende en passende plekken waar mensen graag willen wonen, werken en zijn. Ieder gebouw is uniek en eigentijds, past in zijn omgeving en is specifiek ontworpen voor zijn gebruiker. Onze gebouwen zijn meer dan alleen mooi; doelmatig vormgegeven gebouwen met oog voor detail, materiaalgebruik én minimale impact op het milieu.
 
De gebruiker
De gebruiker staat bij ons centraal. Wij willen heel specifiek weten hoe de gebruiker leeft, woont en werkt. Wat is de belevingswereld van de eindgebruiker en hoe kunnen we hier een passende fysieke omgeving voor ontwerpen? We zijn nieuwsgierig naar het toekomstbeeld en stellen de vraag achter de vraag. Met de wensen van de gebruiker in ons achterhoofd creëren wij een gezonde leefomgeving waar de bewoner zich thuis voelt.
 
Woon én Zorg
Wij vinden het belangrijk om vanuit ons vak een bijdrage te leveren aan de maatschappij. Hierbij zijn we actief binnen de thema’s zorg, wonen en werken, waarbij het zwaartepunt ligt op binnenstedelijk wonen én woonzorg. De toenemende vergrijzing vraagt om passende woonvormen voor vitale ouderen, ouderen met een zorgvraag én kwetsbaar ouderen. Met veel passie en ervaring werken we aan deze ontwerpopgaves. Door ontwerp en onderzoek komen we steeds dichter bij het antwoord op de vraag hoe we door middel van architectuur de woonkwaliteit van de senioren bewoners kunnen vergroten. En hiermee hebben we een goed beeld van de zorgbehoefte in relatie tot de wooncarrière. Het creëren van informele ontmoetingsplekken en het stimuleren van de beweging hebben daarin een sleutelrol.
 
Ontwerpen voor dementie
Bijzonder betrokken geven wij vorm aan optimale woon- en leefomgevingen voor mensen met dementie. Met kennis vanuit de neurowetenschappen en evidence based practice creëren wij in architectuur én inrichting specifieke omgevingen om mensen met dementie de juiste, gunstige leefomgeving te bieden. Architectuur dient hierbij als wezenlijk middel om zintuigelijke prikkels te reguleren, herinneringen op te roepen, contact te maken met de omgeving en gedrag positief te beïnvloeden. Zo kan de kwaliteit van leven van de bewoners worden vergroot.
 
Samen
Ontwerpen doen we niet alleen. Dat is enerzijds een intensief samenspel tussen ons en de eindgebruiker/opdrachtgever. Anderzijds begrijpen we de taal van de vastgoedprofessionals, zoals de ontwikkelaar, belegger, bouwer en/of de gemeente. We luisteren goed en zetten dit om in schetsen en functionele plattegronden. We begeleiden de ideeën totdat ze letterlijk in stenen zijn verankerd. Door samenwerkingen met Zorgsaamwonen, Kenniz, het Breincollectief en de Hogeschool Utrecht dragen we intensief bij aan het maatschappelijk debat en kijken wij breder dan onze eigen discipline. Met innovatief onderzoek binnen de thema’s wonen, zorg en welzijn voor ouderen bouwen wij aan de toekomst van morgen!
 
Leer ons verder kennen.
 

Lees meer artikelen