Column Martijn Verhagen in het kader van de themamaand Zorgvastgoed van Vastgoedjournaal.nl

'Moeten we nadenken over zorg huisvesting die pandemieproof is?'

Corona en de komst van de 1,5 meter samenleving zijn niet alleen van invloed op onze manier van werken, van uitgaan, ons theater- en museumbezoek, en de manier waarop we fysiek met elkaar omgaan. Maar zouden ook wel eens een gamechanger kunnen zijn op architectonisch gebied. Van dat laatste is architect Martijn Verhagen van HD Architecten overtuigd. “Met name op het terrein van senioren- en zorghuisvesting zal corona zijn sporen nalaten”, zo stelt hij in een prikkelend gesprek met Vastgoedjournaal.

 
Dat belooft wat, want de bewustwording is er nog nauwelijks. Iedereen in de zorg is nog maar nauwelijks hersteld van de eerste golf en bereidt zich inmiddels voor op de tweede. Vandaar ook dit gesprek, want als architect van met name huisvesting voor senioren, al dan niet in combinatie met zorg, realiseert Verhagen zich als geen ander hoe groot de invloed van architectuur is op ons sociale en psychosociale leven. En op ons gevoel van welbevinden. Moet niet juist nu worden nagedacht over huisvestingsoplossingen die pandemieproof zijn? Want met Covid-19 zijn we nog niet klaar en het zal waarschijnlijk ook niet de laatste pandemie zijn die ons treft.
 

“Wat wij willen is een structurele bijdrage leveren en onze ideeën over mogelijke ontwerpoplossingen spiegelen met mensen uit de zorgvastgoedwereld.”

 

Het begin: de lockdown
De zorgwereld en architectuur hebben van oudsher een nauwe relatie. Pesthuizen, lazaretto’s en leprozenhuizen zijn typische voorbeelden van dit soort epidemiearchitectuur. Waarom werden vroeger degenen met een besmettelijke ziekte, of maar het geringste vermoeden ervan, in quarantaine gezet? En worden nu, met de corona, juist de zogenaamd meest kwetsbare groepen geïsoleerd? Met die vraag worstelde Verhagen in het begin van de eerste lockdown, toen de Nederlandse verpleeg- en verzorgingshuizen ‘op slot gingen’ en de meest kwetsbare groepen tegen de oprukkende pandemie in bescherming werden genomen.

Een omgekeerde wereld, zo dacht hij, die enorme sociale en psychologische gevolgen zal hebben. Want als architect van met name seniorenhuisvesting al dan niet in combinatie met zorgverlening, realiseerde hij zich meteen wat de gevolgen waren voor kwetsbare groepen zoals ouderen met dementie. Verhagen: “Mensen met deze ziekte begrijpen de veranderende situatie niet en hebben juist behoefte aan contact en aanraking”. Behalve op medemenselijk vlak, raakten de maatregelen hem dus ook vakmatig. Omdat ze direct duidelijk maakten hoe groot de invloed was van de architectuur van verpleeghuizen op de pandemie en de daarop volgende maatregelen.

Verhagen: “Met Wet Zorg en Dwang worden de mensen met dementie goed beschermd. Deze wet omschrijft dat vrijheidsbeperking, het fysiek opgesloten zijn, in principe bij niemand mag worden toegepast. Maar een uitbraak van corona in een woonzorg gebouw leidde er juist meteen toe dat een hele locatie toch in isolatie moest. Ik vroeg me daarom af: kunnen we in het ontwerp van zo’n zorggebouw hier rekening mee houden, zodat dit niet direct nodig is?”

Toekomstbestendig wonen en werken
Omdat Verhagen als architect gewend is om ruimtelijke oplossingen te bedenken, ging hij zich dus afvragen of architectuur ondersteunend kan zijn om in de toekomst beter gewapend te kunnen zijn tegen een pandemie. En welke ruimtelijke oplossingen er mogelijk zijn om de gevolgen van een pandemische situatie zoveel mogelijk te beperken. Structurele oplossingen, dus. Want ad hoc ontstonden er tijdens de eerste lockdown noodzakelijke, maar geïmproviseerde initiatieven. Van babbelboxen en knuffelschermen, tot hoogwerkers om ‘raambezoek’ met een familielid op driehoog mogelijk te maken.

Verhagen: “Ik vond dat hartverwarmend om te zien, maar helaas zijn dit geen toekomstbestendige oplossingen voor een gebouw en zijn bewoners. Wij hebben onszelf de vraag gesteld hoe ontmoeting kan plaatsvinden, hoe een veilige werkplek kan worden geboden aan zorgmedewerkers en wat er preventief gedaan kan worden. Wat wij willen is een structurele bijdrage leveren en onze ideeën over mogelijke ontwerpoplossingen spiegelen en realiseren met mensen uit de zorgvastgoedwereld. Is dat iets eenvoudigs als een vast fonteintje bij de ingang om je handen te wassen ter vervanging van de desinfectiezuilen? Of vraagt het juist om grotere oplossingen? Zoals het inpassen van ruimten voor ontmoetingen, ingerichte bezoekerskamers en flexibel ontworpen plattegronden, waarmee een gebouw bij een quarantaine situatie eenvoudig is op te delen, zonder verlies van woon- en leefkwaliteit. We zullen samen moeten nadenken over hoe je, kostentechnisch aanvaardbaar, om kunt gaan met een bestaand of nieuw gebouwontwerp waarmee geanticipeerd kan worden op een pandemie zoals de huidige.”

 
In de Rotterdamse wijk Hillegersberg, op de plek waar voorheen de karakteristieke Salvatorkerk stond, opent de elfde locatie van Martha Flora in april haar deuren. Marco Ouwehand, grondlegger van Martha Flora, en Mark Logtenberg van HD werkten nauw met elkaar samen om deze particuliere woonzorgvilla voor mensen met dementie te realiseren. Vanuit HD Architecten is Martijn Verhagen verantwoordelijk voor het ontwerp van het gebouw. De visie van Marco Ouwehand over hoe mensen met dementie moeten wonen, was hierbij de leidraad.
 
Marco: ‘Bij Martha Flora willen we een beschermde samenleving voor onze bewoners creëren. Tegelijkertijd willen we zoveel mogelijk blijven uitgaan van hoe het normale leven eruit ziet en van wat onze bewoners nog wel kunnen.’
 
Locatie
Martijn Verhagen van HD Architecten verdiepte zich in de visie van Marco. De aspecten die binnen het Martha Flora-concept belangrijk waren voor het gebouw, wist hij volgens Marco uitstekend te vertalen naar het ontwerp. ‘Het was natuurlijk heel prettig dat deze zorgvilla vanaf scratch ontworpen kon worden. De ervaring de we bij eerdere locaties opdeden, konden we in dit ontwerp meenemen. Dat maakt dat de zorgvilla in Hillegersberg volledig voldoet aan de eisen die we bij Martha Flora stellen en één van onze mooiste locaties is. Daarnaast staat de villa op een fantastische plek, midden in een woonwijk, schuin tegenover een school, met winkels op steenworp afstand en dichtbij een van de grootste groengebieden van Nederland. In het gebouw zijn op de begane grond en de eerste verdieping in totaal 24 ruime éénpersoons-studio’s gevestigd. Op de tweede etage bevinden zich ook nog vijf meerkamer-appartementen voor echtparen.’
 
 
" De aspecten die binnen het Martha Flora-concept belangrijk waren voor het gebouw, wist de architect uitstekend te vertalen naar het ontwerp.. Dat maakt dat de zorgvilla in Hillegersberg volledig voldoet aan de eisen die we bij Martha Flora stellen en één van onze mooiste locaties is. "
 
 
Meander
Martha Flora biedt een veilige leefomgeving, maar ook voldoende leefruimte voor haar bewoners. ‘Door die leefruimte is het stressniveau bij onze bewoners veel lager. In de zorgvilla in Hillegersberg is daarom op beide verdiepingen een meander gerealiseerd. Deze meanders vormen het hart van het gebouw en zijn elk geschikt voor twaalf tot vijftien bewoners. Een meander bestaat uit een bibliotheek, een huiskamer, een eetkeuken, een tuinkamer en een atelier die en suite met elkaar geschakeld zijn. In de zorgvilla in Hillegersberg stappen alle bewoners vanuit hun eigen appartement direct de meander in, waar ze vervolgens daar kunnen verblijven waar ze zich het prettigst voelen. Ook is samen met de architect gekeken hoe de beleving van de leefruimtes vanuit de bewoners is. Zo is er bijvoorbeeld voor gekozen om de gangen niet doodlopend te maken, maar deze in een raampartij te laten eindigen. Dat nodigt bewoners uit om naar het licht toe te lopen waarna ze uitzicht hebben op bijvoorbeeld bomen of andere huizen. Maar het vergroot ook het gevoel waar ze zich bevinden en waar bijvoorbeeld hun kamer is. Zo wordt voorkomen dat bewoners gaan lopen dwalen.’
 
Echtparen
In de zorgvilla in Hillegersberg zijn, zoals gezegd, op de tweede etage ook vijf meerkamer-appartementen gesitueerd, bestemd voor echtparen. ‘Het is natuurlijk heel triest als mensen na een lang leven samen niet meer bij elkaar kunnen wonen omdat een van hen aan dementie lijdt. Wij vinden het belangrijk om echtparen deze mogelijkheid te bieden. Natuurlijk moet ook de partner zich in de zorgvilla thuis voelen en een eigen leven kunnen hebben. Voor hen is er vanaf de tweede etage via de lift of het afgesloten trappenhuis een eigen opgang.
 
 
" Het eindresultaat? Een aantrekkelijk woonzorggebouw waar ouderen met dementie hun leven op een beschermde, maar ook zo normaal mogelijke manier kunnen voortzetten. En wat mij betreft echt een gebouw met wat de Engelsen “curb appeal” noemen. "
 
 
Uitstraling
De buitenkant van het gebouw past qua uitstraling uitstekend in de omgeving. Marco: ‘Dat komt vooral door de grote dakoverstekken, die ook bij andere huizen in de buurt te zien zijn. Het eindresultaat? Een aantrekkelijk woonzorggebouw waar ouderen met dementie hun leven op een beschermde, maar ook zo normaal mogelijke manier kunnen voortzetten. En wat mij betreft echt een gebouw met wat de Engelsen “curb appeal” noemen. Medewerkers zullen trots zijn op hun werkplek en de familieleden van bewoners zullen het fijn vinden om te zien dat hun naasten op een prachtige plek verder leven waar aan alles is gedacht.’
 
 

De dementiezorg van Martha Flora
Martha Flora onderscheidt zich op zeven gebieden ten opzichte van reguliere en particuliere verpleeghuizen:
- Martha Flora hanteert een eigen dementiezorgconcept. De zorg bij Martha Flora richt zich uitsluitend op ouderen met dementie.
- Bewoners krijgen per dag gemiddeld twee uur meer aandacht dan bij andere zorgaanbieders.
- Voldoende privacy voor de bewoners omdat ze allen beschikken over een eigen ruim zorgappartement.
- Voldoende leefruimte. Elke Martha Flora-locatie heeft een meander. Zo wordt de beschermde samenleving van Martha Flora genoemd. Daarnaast beschikken alle huizen over een ruime en veilige buitenruimte.’
- Geen vast activiteitenprogramma. In het “normale” leven hebben mensen immers ook niet elke dag zin in hetzelfde. Gekeken wordt wie waaraan en op welk moment behoefte heeft en daar wordt zoveel mogelijk op ingespeeld.
- Bewoners kunnen tot het einde van hun leven bij Martha Flora blijven wonen doordat Martha Flora uiteindelijk ook intensieve, palliatieve dementiezorg biedt.
- Ontzorgen van de familie bij allerlei administratieve zaken rondom het zorgstelsel, zowel in de aanloop naar als tijdens die bewoning.
 
Ontwerp een industrieel gebouw met de afmetingen en het uiterlijk van een distributiecentrum, met een open structuur en creëer een omgeving waarin onze medewerkers zich thuis voelen. Dat was in hoofdlijnen de opdracht die HD Architecten kreeg van opdrachtgever BluePrint Automation, producent van verpakkingsmachines. In de ‘volksmond’ overigens beter bekend als BPA. Die missie is geslaagd, meent Dick van Weenen, strategic buyer bij BPA. Hij vertelt over het proces, de samenwerking met HD Architecten, het resultaat en de toekomst.
 
‘We groeiden bij BPA in rap tempo uit ons jasje,’ aldus Dick. ‘Onze voormalige huisvesting in Woerden werd te klein, dus werden plannen gesmeed voor nieuwbouw. Niet alleen de directie, ook de key-personen op de werkvloer mochten hun inzichten, eisen en ideeën ventileren. Die wensen, maar ook specificaties zoals het aantal personeelsleden en de verwachte groei, bespraken we met alle bij de bouw betrokken partijen.
 
 
" De architect wist zijn visie heel goed te vertalen naar dat wat wij voor ogen hadden. Ik durf dan ook rustig te zeggen; een architect naar mijn hart"
 
 
Distributiecentrum
Het gebouw moest de vormen en de maten en van een distributiecentrum krijgen. Dat had een reden. Dick: ‘Als het gebouw straks af is, beslaat het in totaal zo’n 27.000 vierkante meter. Dat is natuurlijk gigantisch. Maar stel dat we ooit, gedeeltelijk of helemaal, het gebouw verlaten? Het gebouw verkopen als distributiecentrum of als bedrijfsverzamelgebouw is dan waarschijnlijk de enige optie. Als geheel of in delen. Het is best bijzonder om voordat de eerste paal wordt geslagen, al over zo’n toekomstscenario na te denken. Maar de directie stelde dat wel als harde eis. Het ontwerp van het gebouw is modulair en repeterend op één kant, waardoor het zo nodig in drie aparte delen gesplitst kan worden. In het gebouw bevinden zich geen plafonds. We zijn nu eenmaal een technisch bedrijf en dan mag je de techniek van het gebouw juist laten zien. Daarnaast stelde de gemeente de eis dat een bepaald deel van het gebouw “verbijzonderd” moest worden. Dat is gerealiseerd door een inpandig balkon te maken waar mensen, zelfs met slecht weer, buiten kunnen zitten.’
 
Samenwerking
De samenwerking met HD Architecten verliep uitstekend, aldus Dick. ‘We hadden regelmatig overleg waarbij goed naar ons werd geluisterd. De architect wist zijn visie heel goed te vertalen naar dat wat wij voor ogen hadden. Ik durf dan ook rustig te zeggen dat Martijn Verhagen een architect naar mijn hart is, ook omdat onze visies zo goed op elkaar aansloten. Door steeds heel goed met alle betrokken partijen te overleggen, kwamen we elke keer weer een stap verder en vonden we oplossingen die goed bij BPA aansloten. Het resultaat? Een gebouw waar de temperatuur, de luchtvochtigheid, de isolatie, de werkruimtes, de inrichting, de verlichting en de voorzieningen gewoon top zijn. [lachend:] Ik durf bijna te stellen dat mensen liever hier zijn dan thuis.’
 
 

" Wat ik zelf vooral mooi vind aan dit pand, is de uitstraling aan de buitenkant. Onder meer omdat de lijnen verticaal lopen. Sta je naast het gebouw, dan lijkt het gesloten, loop je naar voren, dan gaat het gebouw als het ware “open” "

 
 
Visie
BPA verhuisde in het voorjaar van 2017 naar het splinternieuwe pand aan de Carrosserieweg, pal aan de stadsrand van Woerden. Het gebouw van maar liefst 9 meter hoog, 160 meter lang en 65 meter breed oogt indrukwekkend. Die indruk wordt binnen nog eens bevestigd door de ruimte, het licht, de open trappen, de bijzonder vormgegeven receptie en de industriële uitstraling. Stap je de kantoorruimtes binnen, dan maakt de ‘weg’ op de vloer in één oogopslag duidelijk wat de looprichting is en hoeveel meter je nog voor de boeg hebt. Uiteraard is de kleur ‘Blue’ in allerlei elementen terug te vinden. Het pand werd uiteindelijk ruim drie maanden eerder opgeleverd dan gepland. Dick: ‘Door de goede onderlinge samenwerking verliep de voortgang voorspoediger dan gedacht en wisten we “binnen en buiten” goed bij elkaar te houden.’
 
Toekomst
De toekomst? Dick: ‘Op dit moment groeien we nog steeds. We startten hier in maart 2017 met 169 mensen en nu huisvesten we meer dan 300 mensen. Als het gebouw helemaal klaar is, is er ruimte voor 650 man. Eigenlijk moeten de huidige 13.000 vierkante meters al gaan uitbreiden, maar dat is momenteel vrij kostbaar, dus zoeken we nu naar andere tijdelijke oplossingen. We willen namelijk wel blijven vasthouden aan onze kernwaarden: “Efficiency” en “Just in time”. Maar ik ga die 27.000 vierkante meter zeker nog wel meemaken.’
Senioren- en zorghuisvesting is belangrijk focusgebied

HD architecten ontwerpt voor gebruikers

HD architecten is een eigen label binnen HD Groep en meer dan een onderdeel van HD. Het is een zelfstandig team van enthousiaste architecten, die vanuit een goede samenwerking het verschil maken in de integrale aanpak van HD. Die biedt volgens architecten Martijn Verhagen en Peter Bakker mogelijkheden om (zorg)organisaties of een collectief van bewoners direct te helpen hun visie te realiseren, met name als dé vormgever van woon- en leefomgevingen voor vitale en kwetsbare ouderen met hersenschade.
 
‘Wij ontwerpen voor de gebruikers. Voor jullie. Met jullie!’ ,staat onder iedere mail die Martijn Verhagen en Peter Bakker namens HD architecten sturen. Dat uitroepteken is volgens beide architecten veelzeggend. ‘Onze missie is om inspirerende plekken te creëren waar mensen graag willen wonen, werken en zijn,’ legt Verhagen uit. ‘Dat lukt alleen als je de gebruiker centraal zet. Wij willen heel specifiek weten hoe de gebruiker leeft, woont en werkt. Wat is zijn of haar belevingswereld en hoe kunnen we daar een passende fysieke omgeving voor ontwerpen?’ Volgens zijn collega Bakker geldt dat voor álle gebouwen die HD architecten creëert. ‘Kantoren, bedrijfsgebouwen, woningen… Ieder ontwerpproces begint met een inventarisatie van de wensen, gewoonten en behoeften van de gebruikers. Dat geldt vooral voor senioren- en zorghuisvesting, een van onze primaire focusgebieden.’
 

Talent gezocht!

Wij zijn HD architecten. Wij ontwerpen voor en met de gebruikers. En daar kunnen wij best wat hulp bij gebruiken! Daarom zijn wij op zoek naar een assistent ontwerper (32-40 uur) die ons bureau komt versterken met het bedenken en uitwerken van inspirerende plekken waar mensen graag willen wonen, werken en zijn. Ieder gebouw is uniek en eigentijds, past in zijn omgeving en is specifiek ontworpen voor en met de gebruikers. Onze gebouwen zijn meer dan alleen mooi; wij gaan voor doelmatig vormgegeven gebouwen met oog voor detail, materiaalgebruik én minimale impact op het milieu.

HD architecten

HD architecten is een eigen label binnen HD groep en is niet zomaar een onderdeel van HD. Het is een zelfstandig, jong en creatief team dat vanuit een goede samenwerking het verschil maakt. Wij zijn bijzonder betrokken bij onze (woon)zorg opgaves, maar ook bij onze andere focusgebieden bedrijfshuisvesting en binnenstedelijke woonopgaves zetten we onze ontwerpkracht in. Als bureau buigen wij ons over niet alledaagse vraagstukken. Zoals het ontwerpen van een mensgerichte kleinschalige woonomgeving voor 24-uurszorg, het ontwerpen van een duurzame woontoren midden in de stad en het vormgeven van een inclusieve wijk waar wonen, sporten en recreëren samen gaan. Zomaar een paar voorbeelden…

Roots

Onze roots zijn Rotterdams, dus hard werken zit in onze genen. Al vinden we een stukje ontspanning minstens zo belangrijk. Bijvoorbeeld door met elkaar te lunchen in onze gezamenlijk eetkamer, als het even kan gevolgd door een potje tafeltennis of tafelvoetbal of een ommetje in de buurt. Bij mooi weer zijn we vaak te vinden op ons heerlijke buitenterras voor een overleg, een lunch of onze maandelijkse borrel. Nu even niet natuurlijk. Momenteel wordt er voornamelijk online vanuit huis gewerkt.

Activiteiten

Als assistent ontwerper werk je mee aan ontwerpopgaves, haalbaarheidsstudies en doe je onderzoek. Door de multidisciplinaire benadering van HD werk je samen met architecten, ontwikkelaars en projectmanagers, maar ook met externe samenwerkingspartners. Je versterkt de architecten van HD met jouw creativiteit en enthousiasme. Zij bieden jou de ruimte je talenten verder te ontwikkelen met de mogelijkheid om te groeien naar projectarchitect. Afhankelijk van je ervaring krijg je uitdagingen die bij je passen. In teamverband of zelfstandig maak je ontwerpstudies, presentaties, visualisaties en maquettes.

Talenten

Wij hoeven jou natuurlijk niet uit te leggen dat je een overtuigende visie hebt op architectuur en dat je hiervoor beschikt over een (net afgeronde) opleiding TU of Academie van Bouwkunst. Bovendien is jouw cv aangevuld met de volgende kwaliteiten:

  • -  Ruime ervaring met Archicad (vereist).
  • -  Vaardig met Artlantis (een pre).
  • -  Bekend met Adobe Photoshop en Indesign.
  • -  Ervaring met het modelleren en het maken van massastudies en impressies.
  • -  Beheersing van de Nederlandse taal in woord en geschrift.
  • -  Je kunt mondeling en visueel je verhaal overbrengen.
  • -  Je bent leergierig, accuraat , flexibel, functioneel, kritisch, betrokken en uiteraard creatief en je hebt oog voor detail.
  •  

Enthousiast?

Ben je nieuwgierig naar ons geworden? Stuur jouw motivatie en portfolio (max. 10mb) naar info@hdarchitecten.nl. Dan nodigen we je graag uit om ter kennismaking een kop koffie met ons te komen drinken. We zien je snel!

Lees meer artikelen